2019-cu ildə 85 dövlətdən ibarət koalisiya İraq və Suriyada ələ keçirdiyi ərazilərdə özünü dövlət elan etmiş İslam Dövlətinin (İŞİD) məğlubiyyətini qeyd etdi.
Ancaq İŞİD-in təsirində qalan yaraqlılar və onların ailələri ilə bağlı vəziyyət müəmmalı və qaranlıq gələcəyi təsvir etməyə imkan verir.
İŞİD-in əlində qalan ailələr sabah üçün potensial terror aktlarının icraçısı kimi qavranıla bilərlər.
Artıq bu terror qruplaşması Suriyada, Əfqanıstanda, İraqda canlanmağa cəhd göstərir ki, bu da İŞİD-in əlində qalan “girov resursları”nı xərcləməsi kimi qiymətləndirilə bilər.
Son bir ayda baş verən bir neçə hadisəni təqdim etməkdə fayda var ki, İŞİD-in aktivləşməsi barədə təfərrüat bəlli olsun.
1. İŞİD bu ilin 23-25 iyul tarixlərində Suriyanın paytaxtı Dəməşq şəhərinin cənubundakı Seyyidə Zeynəbdə terror törədərək mülki vətəndaşları hədəfə alıb.
2. İŞİD-in Əfqanıstandakı qolu olan “Xorasan qrupu” tərəfdarlarına müraciət edərək onları bu təşkilata keçməyə inandırmaq üçün təbliğata başlayıb.
3. İŞİD Pakistanın şimal-qərbindəki Xayber-Paxtunxva əyalətində İslam Alimləri Assambleyası partiyasının konqresində terror törədib.
Bu qeyd edilən hər üç fəallığı İŞİD-in dəstək zonaları yaratmaq səylərinin bir hissəsi kimi qiymətləndirmək olar.
İŞİD-in canlanması qlobal məkanda şiddətlənən rəqabət, bunun amansız tərəflərinin təzahürləri oyunçuların bir-birini geri oturtması üçün həmlələr fonunda diqqət çəkir.
İŞİD hansı mərkəzdən idarə olunur, bu terror təşkilatının dirilməsi üçün cəhdlərdə hansı aktor fəallıq göstərir – hələ ki bu sualları cavablandıra biləcək ipucları tapmaq çətindir.
Lakin İŞİD-in terrorçuluq konsentrasiyasını təşkil edən maliyyə-tədarük resursu və ona güc verəcək mənbə mütləqdir ki, mövcuddur, bir müddətdən sonra onun sifəti görünə bilər.
Bunun araşdırılması fərqli bir kontentə müraciət olunmasını tələb edir. Hələlik isə bilinən budur ki, Suriyanın şimal-şərqində İŞİD-lə birbaşa və dolayı yolla əlaqəsi olmaqda şübhəli bilinən onminlərlə insan köçkün düşərgələrində yaşayır.
Onların əksəriyyəti Əl-Hol ərazisinə sıxışdırılmış şəxslərdir, lakin İŞİD-in ideologiyasına faktiki olaraq abunə olanların sayı dəqiq deyil.
Ehtimala əsasən, ekstremist meyillər İraq və Suriyadan olmayan sakinlər arasında güclü olaraq qalmaqdadır, bu isə həmin insanların doğulduqları regionlar üzrə planlarda İŞİD üçün resurs rolunu oynayır.
İraq və Suriyadakı aktiv İŞİD döyüşçülərinin sayına gəlincə, BMT onların sayının 2 500-3 500 civarında olduğu qənaətindədir.
Aktiv döyüşçülərlə bağlı rəqəm, bəlkə də, böyük təhdidlərin olmayacağı qənaətini formalaşdırır, ancaq ümumilikdə regionda İŞİD ideologiyasına müticəsinə əyilənlərin mövcudluğu potensial təhlükə mənbəyidir.
İŞİD-in terror-təxribat törətmək üçün nisbətən sakit regionlara reydə çıxacağı gözləniləndir. Bu, İŞİD-in öz ideologiyasına sadiq olan insanlara çıxış imkanları ilə düz mütənasibdir.
İnsan resursu İŞİD üçün önəmli bazadır, buna görə də başqa-başqa dövlətlər İŞİD-in köləsinə çevrilmiş şəxslərin öz ölkələrinə repatriasiyası üçün çalışırlar.
Ancaq ortada digər narahatlıqlar var, belə ki, dövlətlər fikirləşirlər ki, onlar vətəndaşlarını repatriasiya etdikdən sonra həbs olunanları çıxmaq şərtilə digərlərini uğurla təqib etməsələr, onlar yenidən radikallaşa bilərlər.
Bu zaman geri qayıdanların azadlıqda qalan hissəsi təhlükəsizlik üçün təhdidə çevrilirlər. Başqa bir həyəcan isə ölkəyə geri qayıdanların əksəriyyətinin cəmiyyətə səmərəli şəkildə yenidən daxil olması məsələsidir, burada onları yola gətirmək çox çətin prosedurlardandır.
Hər halda, dünyada və regionda alternativ bir təhdid dalğasının yaradılmasına şahidlik edirik, bunun Rusiya-Ukrayna müharibəsi səbəbilə müxtəlif regionlarda paralel olaraq böyüyən rəqabətin daxilinə yerləşdirilməsi cəhdləri də müşahidə oluna bilər.
Aqşin Kərimov
Xeberal.az
