Çətin günlərdə TÜRK ƏFQANISTAN “Əl-Qaidə” ni və bu kimi terror təşkilatlarını həm sülhə, həm də əfqanıstana sülh gətirmək üçün ABŞ-ın əfqanıstana daxil olmasından iyirmi il keçir.
ABŞ əfqanıstana sülh, demokratiyanın tətbiqi, təhlükəsizlik və təhlükəsizliyin təmin edilməsi, korrupsiya və işsizliyin minimuma endirilməsi, təhsil sisteminin inkişafı kimi bir çox əsas vədlərlə gəlib. Nəticədə o, Amerika və onun müttəfiqləri tərəfindən hər cəhətdən ölkənin inkişafının və çiçəklənməsinin qarantı kimi ictimaiyyətə təqdim olundu. Amerika əsgərləri iyirmi il sonra ölkəni tamamilə tərk edərək evə qayıdırlar. Əlbəttə, onun gedişinə heç bir qiymət yoxdur, lakin bütün bu vədlərə baxmayaraq, o, öz arxasınca gözyaşı, qan, münaqişə, işsizlik və korrupsiyanın ayyukadan çıxdığı ölkəni və faşist ideyalarını miras alan dövlət idarəçiliyini tərk edir. ABŞ-ın tamamilə çıxmaq istədiyi bu günlərdə etnik münaqişələrin gücləndirilməsinə yönəlmiş bir sıra insidentlərin məlum olmayan əllərlə qoyulduğu istisna deyil. Bu hadisələrin əfqanıstandakı proseslərə təsiri uzun zaman kəsərli informasiya tələb edir. Burada biz son günlər baş verən hadisələrin əfqanıstan türklərinə təsirinin bir neçə nümunəsindən söhbət açacağıq. Onlardan biri son üç həftədən etibarən, Faryab vilayətində qanuni istəklər çərçivəsində əfqanıstan türklərinin davam edən salamıdır.
Hal-hazırda taliblərin hakimiyyəti altında olan özbək qubernatoru Faryaba azad edilib, onun yerinə regionu tanımayan və “Taliban”terror təşkilatından nisbətən sığınacaq almış puştun qubernatoru təyin edilib. Belə bir həssas vəziyyətdə mənasız şəkildə edilən bu təyinat ictimaiyyət tərəfindən etiraz edilir, nəzərə alsaq ki, bu, daha ciddi nəticələrə gətirib çıxaracaq və Gani qarşılıqlı anlaşma memorandumuna əməl etməyi xahiş edir. 2019-cu ildə əfqanıstanda keçirilmiş prezident seçkilərində tərəflərdən heç biri qalib gələ bilmədiyi üçün qəti davam əldə edilməyib. Bundan sonra Marşal Rəşid dostumun iştirakı ilə Barışıq Hökuməti yaradıldı. Bu sazişə əsasən Nazirlər, qubernatorlar və rəhbərlər razılaşdırılmış hökumətdə təyinatlarda iştirak edən tərəflərlə məsləhətləşməli idilər. Lakin ümumilikdə olduğu kimi, təyinatlarda da heç vaxt məsləhətləşmələr olmayıb, Prezident Qani türklərin güclü yaşadığı regionların təyinatlarında bu konsensusa əməl etməyib. Marşal Rəşid dostumun dəstəyini almış xalq artıq üç həftədir ki, öz qanuni istəklərinə nail olmaq və əlində “Cənubi Türküstan”bayrağını göstərmək üçün etirazlarını davam etdirir.
Maraqlıdır ki, Kuskan-Fəryab yolu taliblərlə bağlanmışdı ki, Fəryab xalqının dəstəyi itməsin. Bu proses zamanı bəzi millət vəkilləri də Faryaba Kabil paytaxtından Faryaba getmək üçün dövlət tərəfindən bloklanmışdılar. Faryab əfqanıstanın şimalına qapı kimi daha çox strateji əhəmiyyətə malikdir. Çünki bu, Türkiyənin digər regionlarına, əgər bu region tamamilə dissidentlərin əlinə düşsə, böyük təsir göstərəcək. Buna baxmayaraq, bir ildən artıq 10 yaşlı türkmən bala Əbdürrəhuf qaçırılma yolu ilə ödənilməmiş milyon dolların ödənilməsini tələb etdi və dövlət uşağı axtarmaq üçün maksimum səy göstərmədi, əfqanıstanın türklərini dövlət idarəçiliyindən uzaq durmağa və etirazlarını ifadə etməyə təşviq etdi. Bir müddət sonra Belxada oğurlanan türkmənistanlı oğlan Faryab Əbdürrəhuf vilayətində İŞİD-in özbək üzvlərinə verildi. Aydındır ki, bu, özbəkləri və türkmənləri bir-birinə uyğunlaşdırmaq üçün siyasi oyundur. Sosial şəbəkələrdə günahsız uşağa tez-tez əzab verilməsi ictimaiyyəti dərin kədər və ümidsizliyə səbəb olmağa davam edir. Bir neçə günahsız uşaq bir müddət əvvəl Xəzərdə şiə vətəndaşlar məktəbində partlayış nəticəsində həlak olub. Digər tərəfdən, bir neçə ay əvvəl özbək komandiri Molla Pirimkul, daha əvvəl Tahar vilayətində əhməd şah Məsud rütbəsində olmuş, sonra isə Cünbiş İslam Partiyasının köməkçisi olmuş, uzun illər Marşal əbdürrəşid Dostumun yanında olmaqla, pilotsuz uçuş aparatı tərəfindən törədilmiş qətllə qətlə yetirilmişdi.
Ruslarla mübarizədə də nüfuzlu bir ad olan pirimkul, Taliban və İŞİD kimi təşkilatların ondan son dərəcə qorxduqları və yerləşdiyi regionda nüfuzlu ola bilmədikləri məşhur adlardan biri idi. Taliblər Rəşid badamı və ilk növbədə əfqanıstanın türklərini dərindən məyus edən bu qətliamı öz üzərlərinə götürüblər. Pilotsuz uçan aparatları “Taliban” terror təşkilatı, qabaqcıl texnoloji nəqliyyat vasitəsi ilə tutuşdurmağa məcbur olmaq lazım deyil. Bu hadisələrin tarixçəsini nəzərə alaraq məlum olacaqdır ki, bu, sadəcə olaraq terror təşkilatının işi deyildir. Məqalədə qeyd etdiyimiz kimi, son illərdə demək olar ki, getdikcə daha çox puştun regional liderləri və liderləri, istər dövlət əlləri ilə, istərsə də digər təşkilatlar vasitəsilə, ya təzyiqlərə məruz qalmış, ya da öldürülmüşdür. Çünki bunlar söhbət gedən bütün bu qurumlarla mübarizə aparacaq ən nüfuzlu adamlardır. Bunu bir çox jurnalistlər və müstəntiqlər özbək sərkərdəsi Pirimkulun Şəhidliyində dövlətin əli olduğunu söylədilər. Əksinə, puştun ictimai rəyinin liderləri və dövlət mexanizminə malik olan insanlarla əməkdaşlıq edən komandirlər, demək olar ki, vacib vəzifələr və hakimiyyət orqanları ilə mükafatlandırılırlar.
Taliblər və İŞİD kimi strukturlarla mübarizədə sinifdə qalan dövlətin digər etnik qrupların liderlərinin diskvalifikasiyasına, vətəndaş və siyasi hüquqlardan məhrum edilməsinə öz dəyişmələrinin böyük hissəsini xərcləməsi çoxlu suallar doğurur. Terrorla mübarizənin mühüm iştirakçıları olan aparıcı şəxslər dövlətin xeyrinə istifadə etmək daha ağlabatan olsa da, onlar daim təqib və bucaq və məhv çürüməyə məhkum olunur ki, aydın deyil. Bu, Manidaldır ki, əfqanıstan türkləri liderlərə istiqamətlənib, xüsusilə onların yaşadıqları regionda daha strateji mövqedə olduqları anlamına gəlir. Bu insanlardan azad edilən yerlərdən dərhal aydın olacaq ki, kim taliblərin və ya İŞİD-in bölgəsinə nəzarəti arxa planda saxlamağa çalışır. Əcnəbilərin terror təşkilatları arasında mövcudluğunun dekriminallaşdırılması deyil, onların arasında peşəkar müstəntiqlər var. Çünki türklərin yaşadığı coğrafiya Rusiya və İranla qonşu olduğundan neftlə, təbii qazla və digər mədənlərlə zəngin olan strateji regiondur.
Əfqanıstan prezidenti əşrəf Qani və onun komandası əfqanıstan xalqı tərəfindən nüfuzdan düşüb. Yeni əfqanıstan üçün daha demokratik sistemin inkişafını təmin etmək əvəzinə, Qani tez bir zamanda terror, zülm və qəddarlığa əsaslanan totalitar dövlət idarəçiliyinin əsaslarını qoymağa yol açır. Ölkənin təhlükəsizliyi hər zamankindən daha pis olduğu bu günlərdə, Gani, atalarının olduğu kimi, “Puştunizm” ideyasını hakim etmək və tətbiq etmək üçün bütün qanunları pozaraq, ambisiyalarla davam edir. Məktəblərdə təhsil almaq üçün özbək türkmən kitabları yayılmır, oxuduğu yüzlərlə türk gənc işsiz qalır, Gani dövründə yenə də baş verən vəziyyətlər. Yəqin ki, gücləndirilmiş bir millət yoxdur, 200 il əfqanıstan türkləri kimi nifrət; onun dili, mədəniyyəti, Geyim-quş qeyd olunur. Bu torpaqların nəcib balları olan əfqan türkləri heç nəyə baxmayaraq öz ölkəsinə, dini və milli dəyərlərinə necə sahib olmağı bilirdilər, heç vaxt ata torpaqlarından imtina etmədilər və mübarizəni davam etdirdilər. Bundan sonra o, Allahın izni olmadan heç kəsə bir müsibət üz verməz.
Turan Partiyası
XəbərAl.az
