“31 ildir kəndimiz üçün burnumun ucu göynəyir. Biz Laçının Mirik kəndindənik. 1992-ci il mayın 18-də Qarğı qəsəbəsindən güllə yağışının altından keçib kəndimizi, yurd-yuvamızı qoyub məcbur çıxdıq. Laçından çıxanda 45 yaşım var idi. O vaxtdan Vətəndən ayrı düşdük. İllərdir Vətən həsrəti bizi yandırıb-yaxıb”.
Bu sözləri Laçının Mirik kənd sakini İradə Balakişiyeva deyir. 1989-cu ildə çəkilmiş, 34 il sonra “remeyki” ilə sosial şəbəkələrdə böyük marağa səbəb olan fotoşəkildəki İradə Balakişiyeva.
Bu gün Oxu.Az əməkdaşları Laçının Mirik kənd sakinləri Azad və İradə Balakişiyevlərin qonağıdırlar.
Bizi 34 il öncə çəkilən fotodakı doqquş yaşlı Həmzə Balakişiyev qarşılayır. Elə özünün də dediyi kimi, nə gülüşü dəyişib, nə də baxışı. Zaman keçsə də, ruhu hələ də kəndinin küçələrində, aynəbəndli evlərinin qarşısında qaçıb-oynayan həmin uşaqda donub qalıb…
İradə xanım deyir ki, qapılarını hər dəfə mətbuatdan gələn qonaqların üzünə belə şad-xürrəm açırlar:
“O gün olsun, Laçındakı evimizə qonaq gələsiniz”.
Biz də “inşallah” deyib, evə daxil oluruq.
İçəridə evin ağsaqqalı Azad Balakişiyev və nəvəsi bizi gözləyirlər. Onu da deyim ki, 31 illik həsrətin vüsalını ilk olaraq Həmzə bəyin böyük oğlu yaşayıb. Laçın işğaldan azad olunduqdan sonra o torpaqlara qədəm basan ilk Balakişiyev də o olub.
İradə xanım doğma yurdlarından didərgin düşdüyü ili belə xatırlayır:
“Atışma başlamışdı, hamı ora-bura qaçırdı. Bizimlə bərabər daha üç qonşu da qoşuldu bizə. Bizi kənddən oğlum Cabbar çıxartdı. Bakıdan maşın tutdu, gətirdi. Elə ancaq özümüz – beş qızım, iki oğlum, yoldaşım, qohumlar maşına yerləşdik. Evdən kim əlinə nə keçdi, bir-iki paltar götürüb çıxdıq. İkimərtəbəli, aynəbəndli ev-eşiyimiz, əşyalarımız hamısı qaldı orada. Laçından gecə saatlarından çıxdıq, növbəti gün səhər 12-də çatdıq Bakıya, Qala qəsəbəsinə. Qaynımın evi Qalada idi. Maşınlar bütün köçü tökdülər evin qabağına. Üç ailə – qayınatamgil, qaynım, bir də bizim ailə yığışdıq qaldıq onlarda”.
“El elə sığar, ev evə sığmaz” məsəlinin elə-belə deyilmədiyini düşünən Cabbar Balakişiyev səhər açılan kimi vaqon axtarmağa gedir. Balakişiyevlər ailəsinin yeddi üzvü kiçik, köhnə bir vaqonda aylarla yaşamalı olur.
İradə xanım deyir ki, vaqonu indi bu qaldıqları evin həyətində qoyub yaşamağa başlayıblar:
“Hələ də o vaqonu saxlamışıq, bostandadır. Hər o vaqona baxanda ürəyimiz ağrıyır. O çətin günləri, çəkdiyimiz əziyyəti xatırlayıram. Laçından gələndə Mirzə uşaq idi, doqquz yaşı var idi. Küncdən iki dəmir atıb, yataq düzəltdik. Kişi orada yatırdı, uşaqlar, qayınatamgil, biz də yerə döşək salıb yatırdıq. Belə deyiləsi deyil, necə çətin vaxtlar idi… İki-üç ay elə o şəraitdə qaldıq. Sonra oğlum Cabbar atası ilə çiyin-çiyinə verib bu həyətdə bir göz ev tikdilər. Yoldaşım cavan olanda kənddəki evin tikilməsində də xeyli əziyyət çəkib, Allah canını sağ eləsin. İndi yoldaşımın 83 yaşı var”.
Qaz, işıq, su yox idi…
Uşaqlara bir tikə yemək bişirmək üçün zülm çəkən İradə xanım deyir ki, ocaq qalamaq üçün odun tapmaq da olmurdu:
“Bir stəkan çay içmək üçün olmazın əziyyət çəkirdik. Elektrik sobası yox, kirəqaz yox, taxta, kömür də yox. Elə ancaq ağac budağı tapıb ocaq qalayırdıq. Kəndçilərimizin yarısı elə kənd işğal olunan gündən birbaşa gəlmişdilər buraya. Onların da yarısı çadırlarda, yarısı iki dam örtüyünü quru daşın üstünə qoyub yığışmışdı bir yerə. Amma yavaş-yavaş yaşayışımız düzəlməyə doğru gedirdi”.
“Böyük oğlumun yoldaşını vaqona gəlin gətirmişdik”
İradə xanım deyir ki, o vaxt böyük oğlu nişanlı olub, uzun müddət nişanlı qalmağa da qohum-əqrəba yaxşı baxmırmış:
“Elə kişi dedi ki, bu nişanı çox uzatmaq olmaz. Gəlinim də, Allah ömrünü uzun eləsin, o çətin günlərdə həmişə oğluma dayaq-dəstək olub. Oğluma toy etdik, gəlinimizi gətirdik. Onda hələ ev tikilib tamamlanmamışdı, böyük oğlumun yoldaşı vaqona gəlin gəldi”.
Çətin günlərin sonunda İradə xanımın səhhətində problemlər yaranır. Müəyyən müddət xəstəxanaya yerləşdirilib müalicə almalı olur. O qayıdana qədər isə oğlu və yoldaşı evin tikintisini tamamlayırlar.
Azad Balakişiyev isə ömrünün 45 ilini müəllim kimi çalışıb. Onun yetişdirdiyi uşaqlar bu gün müxtəlif dövlət qurumlarında yaxşı vəzifələrdə çalışırlar.
Azad bəy deyir ki, səhhətində yaranan problemlər gözlərinin nurunu əlindən alıb:
“O vaxtlar əlimdən hər iş gəlirdi. Kənddə ikimərtəbəli aynəbəndli evin hər işini özüm görmüşdüm. Evin ikinci mərtəbəsinə qədər yonulmuş daşlardan pilləkən düzəltmişdim. Viran qoydular yurd-yuvamızı. Ermənilər daş üstündə daş saxlamayıblar. Oğlum Mirzənin kənddən çıxanda doqquz yaşı var idi. Heç uşaq o əl əməyi, göz nuru ilə tikilən evdə rahat yaşayıb, oynaya bilmədi. İndi, 31 ildən sonra o doqquz yaşlı uşaq bizi yığıb apardı kəndimizə, quru divarları qalan evimizə. Allah ömür verdi, amma gözümün nuru getdi. Vətən torpağını dünya gözü ilə yenə görmək istəyərdim. Amma evimizin dağılmış, viran qalmış halını görsəm, bəlkə də, ürəyim dağlanardı. Nə bilim… Torpağımıza qayıdacağımız günə qurban demişdim. 31 il sonra qurbanı kəsmək nəsib oldu”.
Azad Balakişiyev Vətənini yenidən görə bilməsə də, o torpaqların havasını, suyunu hiss edib. Oğlu Mirzə atasını əlləri ilə inşa etdiyi pilləkənlərlə uçuq-sökük evlərinə qaldırıb. Gün gələcək, bu ev əvvəlkindən də gözəl olacaq, Balakişiyevlər yenidən bu evin divarları arasında xoş günlər görəcəklər.
“Laçınsız günləri yaşamamış fərz edirəm”
Azad Balakişiyev deyir ki, məcburi köçkün olduqları illərdə dövlət onlara yaşamağa torpaq verib, şərait yaratsa da, Laçın həsrətinə heç nə məlhəm olmayıb:
“Günü bu gün də mən Laçınsız keçən günləri heç nə hesab edirəm. Neçə illərdir, Vətənə dönəcəyimiz günü gözləyirik. 2020-ci ildə Vətən müharibəsi başlayanda Allaha dua edirdik ki, Ordumuza güc-qüvvət versin, illərlə davam edən həsrətimiz sona yetsin. Elə də oldu. Laçının işğaldan azad olunma xəbərini eşidəndə sevincdən bilmədik nə edək. Əvvəlki vəziyyətim, sağlamlığım olsaydı, qaça-qaça kəndimizə gedərdim. Kənddə mən kəklik ovlayırdım, balıq tuturdum. Çox aktiv həyat yaşamışıq, bala. Amma işğaldan azad olunduqdan sonra Laçına bizim ailədən birinci nəvəm getdi. Musiqi məktəbində oxuyur, Təhsil Şöbəsi onları Laçına səfərə apardı. Sonra sentyabrın 6-da oğlum Mirzə sağ olsun, bizi Laçına apardı. Orada təsərrüfatla məşğul olan adamlar var idi. Onların evində beş gün qonaq olduq. Getdik, Əhmədli kəndi ilə Minkəndin arasında İstisu var idi, oranı gəzdik. O sudan yenə içdik”.
Elə bu arada İradə xanım sözə qoşulur:
“İnanırsan, bala, heç ağlıma gəlməzdi ki, Allah bizə ömür verər, 76 yaşında yenidən torpaqlarımıza qayıdaram. O kəndə girəndə evin həyətinə baxdım, ürəyim dözmədi. Həyətdə çörək bişirdiyimiz yerlər, biz əldamı deyirdik, oturub çay içdiyimiz ağacın altı… elə bil xarabalığı xatırladır”.
İkimərtəbəli evdən qalan çəngəl…
İradə xanım deyir ki, o həyəti qarış-qarış gəzib ki, bəlkə, ev əşyalarından künc-bucaqda düşüb qalan olar:
“Ot-alaq elə qalxmışdı ki, camaat güclə addım atırdı. Mən Bakıda özümü güclə dolandırıram. Amma evin darvazasından içəri girəndə elə bildim, bu qapıdan çıxdığım 45 yaşıma qayıtdım. Evin darvazasını yoldaşım Ağdamda düzəltdirmişdi, onu yerindən çıxarıblar. Şəkildə də görünür: aynabəndin altını əl işləmələri ilə düzəltmişdik. Onları uçurublar. Evin arxasında gəzəndə baxdım ki, yerdə çəngəl var. Qulpundan tanıdım, qırmızı qulpu vardı. Bizim süfrənin çəngəli idi. Dilinin biri əyri, biri düz, mənə elə doğma gəldi… Onu götürdüm, gəldim Bakıya. O boyda dəm-dəsgahdan geriyə bir çəngəl qalıb…”
Laçındakı əsrə bərabər beş il
Mirzə Balakişiyev deyir ki, işğal ərəfəsində yaşı çox olmasa da, kənddə ağlının kəsdiyi dörd-beş il onun üçün bir əsrə bərabərdir:
“Atam məni hara aparmışdısa – o yollar, küçələr – yadımda idi. Uşaq da olsam, 31 il mən o yerləri həmişə ağlımda düşünürdüm. İstəyərdim, evimizi doqquz yaşında çıxanda qoyduğum kimi tapım. Amma təəssüf ki, evimizdən əsər-əlamət yox idi. Uşaqlıq xatirələrimdə oynadığım həyət, atamın qapıya vurduğu boya, darvazamız yox idi. Evimizdə cəmi bir pəncərənin dəmirləri qalmışdı, qalan hamısını sökmüşdülər. Bu dəmir kimin üçünsə adi gələ bilər, amma mənim üçün çox önəmlidir. Vətən həsrəti yaşayanlar bizi başa düşərlər ki, o necə bir hissdir”.
O şəkil ilə tarix təkrarlandı
Sosial şəbəkədə hər kəsi təsirləndirən həmin o tarixi foto sentyabrın 6-da çəkilib. Mirzə bəy deyir ki, telefonda olan minlərlə şəkil içərisində məhz bu şəklin paylaşılması təsadüfi olmayıb:
“Əslində, kənddə 34 il əvvəlki yerdə o şəkli yenidən çəkəndə ağlımda bu kadr var idi. Sadəcə, orada şəkil əlimin altında deyildi. İnanmırdım ki, bu şəkil sosial şəbəkədə belə çox maraq yarada. Laçına həmin gedişimiz mənim üçün ziyarətgah qədər dəyərlidir. Mən və övladlarım Laçına hələ çox gedib-gələcəyik. Amma valideynlərimin yaşı çoxdur. Allah ömür verdi, onları yenidən Vətənə apara bildim.
Övladlarım da əsl kənd həyatını yaşamaq istəyirlər. Hətta övladlarım deyirlər ki, gedib həyətimizdə at saxlamaq istəyirlər (gülür). Uşaqların vətənpərvər ruhda böyüməsində valideynlərin önəmi çoxdur. Vətəndən ayrılıq ölüm qədər acıdır”.
Məzar daşlarından hasar tikiblər…
Mirzə bəy deyir ki, ermənilər Laçında bəzi evlərdə yaşayıblar:
“Ermənilər camaatın məzar daşlarını güllələyib pis hala salıblar. Bəzi başdaşlarını, sinə daşlarını çıxarıb yan-yana düzüb hasar tikiblər. Adam baxanda ürəyi parçalanır. Bizim ailənin üzvlərindən orada dəfn olunan olmayıb. Babamın babasının, nənəsinin məzarı Laçında olub. Bizim ailə üzvlərimiz, dayılarım, babam, nənəm – onlar Bakıda vəfat ediblər”.
“Əzizlərimin məzarını burada qoyub getmək ağır gəlir”
İradə xanım deyir ki, Laçına gedəndə ürəyi burada dəfn edilən əzizlərinin yanında qalacaq:
“Şükür olsun ki, Laçında dəfn etdiyimiz əzizlərimiz olmamışdı. Amma indi burada qardaşımın, onun uşağının, qohumlarımızın məzarları var. Onları burada qoyub gedəsi olsaq, gözüm yolda qalacaq. Allah bütün dünyadan köçənlərə rəhmət eləsin, qalanlara cansağlığı versin! Laçına köçəcəyimiz günü iplə çəkirik”.
Balakişiyevlər ailəsi ilə Vətən həsrətini bölüşdük. Bu günlük ailə ilə vidalaşırıq.
Laçında, Mirik kəndində Azad müəllimin 1966-cı ildə tikdirdiyi, ermənilərin dağıtdığı xatirələrlə dolu ev yenidən bərpa ediləcək. Balakişiyevlər ailəsi ilə növbəti çəkilişimizin də inşallah, həmin o tarixi gündə olması diləyi ilə…
Daha çox foto burada: PhotoStock.Az
Könül Cəfərli
Xeberal.az
