Son zamanlar Avropa İttifaqı ilə bağlı müxtəlif fikirlər səslənir. Onun dağılacağı və s. perspektivinə dair mülahizələr irəli sürülür.
Böyük Britaniya bu qurumdan çıxdıqdan sonra təşkilatın sanbalı sanki azalıb. Elə görünür ki, ittifaqda Fransa hegemonluq edir.
Bu baxımdan, onun aqibəti ilə bağlı müəyyən qənaətə gəlmək olar.
Avropa İttifaqı beynəlxalq təşkilatların 20-ci əsrdə artan ziddiyyətlərinin törəməsidir.
Birinci Dünya müharibəsindən sonra beynəlxalq səviyyədə münaqişələrin təşkilatlar daxilində həllinə cəhd göstərilib. O dövrdə Millətlər Liqası (Cəmiyyəti) bu məqsəd üçün təsis olunmuşdu.
Ancaq 1939-cu ildə başlayan və altı il davam edən İkinci Dünya müharibəsi güclər arasında ziddiyyəti həll etməyə qadir olmadı. Faşizmin və müharibənin taleyini böyük güclər öz aralarında həll etdilər. Bu savaş başa çatandan sonra, 1945-ci il oktyabrın 24-də dünyanın ən güclü 51 dövləti tərəfindən BMT yaradıldı.
Dünyanın beş dövləti (ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Çin, SSRİ (indi Rusiya)) Təhlükəsizlik Şurasında əsas söz sahibi rolunda çıxış etməyə başlayıb. Ancaq müasir dövrdə beynəlxalq aləmdə baş verənlər bu təşkilatın üzərinə düşən vəzifələrin öhdəsindən gələ bilmədiyini sübuta yetirib.
1949-cu ildə NATO hərbi ittifaqı yaradılıb. Onun da son illər müdaxilə etdiyi hadisələrin nəticəsini uğurlu saymaq olmaz. Alyans özünü hərbi-siyasi təşkilat elan etdikdən sonra belə, münaqişələrin aradan qalxmasına təsiredici gücə malik deyil.
Şimali Atlantika Alyansından iki il sonra təsis edilən Avropa İttifaqı yenilənib. BMT, NATO və Avropa İttifaqının tərkibi genişlənib.
BMT təsis olunanda başqa blokların təmsilçiləri SSRİ (Rusiya) ilə Çinin də maraqları nəzərə alınıb. Bununla belə, bu təşkilat dünyada baş verən hadisələrin həllinə heç bir halda yardım edə bilmir.
Avropa İttifaqına üzv olmaq uğrunda siyasi mübarizə gedir. Bununla belə, ona üzv ölkələrin qurumun adından davranışı, onu təmsilçiliyi birliyin aqibəti haqqında bədbin proqnozların da verilməsinə səbəb olur.
Aİ həm beynəlxalq təşkilat, həm də dövlətin xüsusiyyətlərini daşıyır. Ona görə ittifaqın səlahiyyətlərinin də böyük olduğu zənn edilir. Ancaq bu, formal xarakter daşıdığı üçün sadalanan özəlliklərdən heç birinə malik deyil.
Çünki bir çox məsələlər ittifaqın institutlarının, bəziləri isə üzv dövlətlərin nümayəndələrinin razılaşması ilə öz həllini tapır.
Avropa İttifaqında Fransanın hegemonluğu hiss ediləcək dərəcədədir. Düzdür, liderlik məsələsində Almaniya ona şərik çıxmağa çalışır. Avropa İttifaqının təsisçiləri Belçika, Almaniya, Fransa, Niderland, Lüksemburq və İtaliya olsa da, rəsmi Paris özünü daha çox lider kimi aparır. Beynəlxalq aləmdə baş verən münaqişəli məsələlərdə onun hazırladığı layihələr qəbul olunur. Məsələn, Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhədyanı bölgələrə Avropa İttifaqının mülki müşahidə missiyasını yerləşdirilməsi, tərkibin daha çox Fransa və ya fransızlardan təşkil edilməsi buna örnək ola bilər. Yaxud Avropa Sülh Fondunun hesabına Fransanın Ermənistanı silahlandırması, Rusiya-Ukrayna müharibəsində birmənalı mövqe nümayiş etdirməməsi Avropa İttifaqının nüfuzuna ziyan vuran hallardandır.
Aİ-nin beynəlxalq aləmdə başqa münaqişəli məsələlərə də münasibəti ləngiyir, yaxud hadisəni görməzlikdən gəlir. Avropa İttifaqı özünü siyasi deyil, daha çox iqtisadi birlik kimi aparmağa səy göstərir.
COP29-un Azərbaycanda keçirilməsinə Fransadakı bir sıra siyasi-ictimai xadimlərin etiraz etməsi rəsmi Parisin Avropa İttifaqında tutduğu mövqenin davamı da sayıla bilər. Ermənistan belə, bu məsələdə Azərbaycanın, rəsmi Bakı da təşkilatla bağlı İrəvanın xeyrinə addım atdığı halda fransalı siyasilər və dövlət xadimləri əksini edirlər. Bu hadisə həm də Avropa İttifaqının lideri sayılan Fransanın Ermənistandan Azərbaycana qarşı təzyiq aləti olaraq yararlandığını ehtimal etməyə əsas verir.
Avropa İttifaqı Fransanın rəhbərliyi altında Afrikada baş verən hadisələrə seyrçi mövqedə qalıb. HƏMAS-İsrail müharibəsi və ətrafda baş verənlərə real münasibət bildirməkdə çətinlik çəkir.
Avropa İttifaqına üzv ölkələrdə antisemitizm çıxışları isə güclənir. HƏMAS-İsrail müharibəsində bu özünü açıq-aşkar göstərdi. Məsələ heç də ittifaq ölkələrinin vətəndaşı olan müsəlmanlardan getmir. Bu cərəyanın yaranma tarixinə nəzərə salınsa, ona daha çox avropalıların xidmət etdiyini görmək olar. Elə təkcə Hitler Almaniyasının törətdiyi yəhudi soyqırımını, Holokostu xatırlamaq yerinə düşər.
Avropa İttifaqı ölkələri başqa mədəniyyətlərə dözümsüzlük göstərir. Qurumun üzvü İtaliyanın Baş naziri Corca Meloninin çıxışı bunu təsdiqləyir: “İtaliyada islam mədəniyyəti mərkəzləri islam qanunlarının tətbiq olunduğu Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən maliyyələşdirilir. Avropada sivilizasiya dəyərlərimizdən uzaq islamlaşma prosesi gedir”.
Avropa İttifaqı və NATO SSRİ, sosializm düşərgəsinin Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası (QİYŞ) və Varşava Müqaviləsi təşkilatı ilə rəqabət aparırdı. Yaxud tarazlıq üçün fəaliyyət göstərirdi. SSRİ yoxdur, onun varisi Rusiya isə onun qədər iddialı və siyasi-ideoloji baxımdan böyük ərazini əhatə etmir. İndi ABŞ-yə qarşı duran Çin var. Avropa İttifaqının isə Çinə yönəlik təkmil siyasəti mövcud deyil. Elə NATO-nun da vəziyyəti qənaətbəxş sayılmır. Ukrayna hər iki təşkilata üzv olmaq üçün Rusiyanın müharibəsi ilə üzləşib. Ancaq rəsmi Kiyev hələ də növbədədir. Rusiyadan çəkindikləri üçün nizamnamənin yol vermədiyini iddia edirlər. Bu halda sual yaranır: O nizamnamə vəziyyətdən çıxış yolu tapmaqda təşkilatı aciz vəziyyətə qoyursa, nə edilməlidir? Fikrimizcə, bu halda təşkilatın islahat aparması zərurəti yaranır. Çünki BMT, NATO və Avropa İttifaqı özünü hələ də sovetlər dövründəki kimi aparırlar. Bir də beynəlxalq aləmdə baş verən bütün ziddiyyətli, münaqişəli məsələlərin həlli ABŞ-dən gözlənilirsə, o zaman bəhs etdiyimiz qurumlara nə ehtiyac var? Çünki həmin təşkilatlar ona qərarını dəyişməyə məcbur etmək qüdrətində deyillər. Belə olan halda Ştatların ərafında blok yaratmaq daha məntiqi sayılar. BMT, NATO və Avropa İttifaqını isə SSRİ-nin ardınca göndərməyin vaxtı, deyəsən, çatıb.
“Report” İnformasiya Agentliyi
Xeberal.az
