Bu gün kinorejissor, Əməkdar incəsənət xadimi Elçin Musaoğlunun ad günüdür. Kulis.az bu münasibətlə rejissorla müsahibə hazırlayıb:
– Ədəbi mühitdə yaşlı nəsil gənc nəslin irəli getməsinə o qədər də imkan vermir. Kinoda bu barədə vəziyyət necədir?
– Bizdə də var elə adamlar. Çoxdurlar, mən də tanıyıram. Cavanlardan qorxmaq lazım deyil. Yəni mən özümə bu qədər arxayın deyiləm ki, gənclərdən qorxum? Mənə stimul lazımdır. Sevirəm stimulu. Uşaqlar festivallarda iştirak edəndə bu mənə stimul verir. Görünür, daxilən çox cavanam. Tarkovskinin bir sözü var, deyir, insan içindəki o uşağı diri saxlamağı bacarmalıdır. Vay o gündən ki, o uşaq öldü. Onda insan da qocalır, ölür. Bəzən yaradıcı ölüm fiziki ölümdən tez baş verir. Yaradıcı insan öz qəlbini, düşüncəsini təmiz saxlamağı bacarmalıdır.
Fərqli insanlarla dostluq edirəm. Bir tanışım var, göyərçin saxlayır. Çox maraqlı və işinin peşəkarı olan adamdır. Mən də peşəkar insanları sevirəm. Su satsın, amma işinin peşəkarı olsun. Bir dəfə onunla söhbət edirdim. Mənə dedi ki, göyərçinlər hava qatının müəyyən bir hissəsindən sonra gələn çəkisizliyi bir dəfə hiss edəndən, ora bir dəfə gedib dəyəndən sonra həmişə oranın kefi, həvəsiylə yaşayır ki, bir də nə zamansa həmin sahəyə qalxsınlar. O elə deyəndə mən sufiləri daha yaxşı başa düşdüm. Sufilər də o uçuşu, eşqi görəndən sonra geri qayıda bilməzlər.
– Bəzi şeylərin cavabı və izahı olmur…
– Elədir. Amma hərdən düşündüyüm bəzi şeylərin cavabını Allah mənə başqa cür verir.
– Bu cavab həmişə hər adama da verilmir. Nadir hallarda, nadir adamlara cavab gəlir.
– Bəli. Özü də Allah heç vaxt insana düzünə cavab vermir. Yadıma gəlmir ki, düşündüyüm nələrəsə cavab birbaşa gəlsin. Dolayı yolla olur. Misalçün, simvolik şəkildə bir hadisə baş verir və sən istədiyin cavabı həmin hadisədə tapırsan, cavab alırsan və öz-özünə fikirləşirsən ki, mən bayaqdan bunun haqqında düşünürdüm axı. Sadəcə, bir az diqqətli olmaq və qəlbi təmiz saxlamaq lazımdır. Vay o gündən ki, qəlbi kirlətdin. Kiminsə bahalı maşını, ayaqqabısı, paltarı haqqında düşündün – vəssalam…
– Yaradıcı adamların təmiz qalması sanki bir az çətindir…
– Məncə, yox. Mən çox ölkələrdə olmuşam. İnanın mənə, bir çox yerlərdə adamlar çox təmizdirlər. “Oskar”lı aktyorlardan, lap elə Leonardo Di Kapriodan gedib kömək istəsən, qarşına düşüb sənə köməklik edər. Düşünməz ki, mən “Oskar”lı aktyoram. Yəni təkəbbür hissi yoxdur. Bizdə isə sanki adamların başına yeridiblər ki, özündən sonra gələn cavanı vur ki, gəlib sənin yerini tutmasın. Yer məsələsini də mən anlamıram, açığı. Biri var, Allahın məqamı, bir də var, indi bizim oturduğumuz yer, bu masanın arxası.
– Bizdə “məni gəlib keçməsin” fikri əsas götürülür.
– Bəli. Bizdə kino sahəsində elə adamlar var ki, mən onların hərəkətlərindən dəhşətə gəlirəm. Amma kinoya başlayan gənclərə deyirəm ki, siz pis olan fikri yaxına buraxmayın. Çünki enerjinin itməməsi qanunu var. İnsan həmişə yaxşı tərəfi düşünməlidir. İsa deyir ki, bir üzünə vuranda, o biri üzünü çevir. Yaxşıya yaxşı demək çox rahatdır. Əsas məsələ pisə qarşı münasibətdir. Mənim də bəzən hövsələsizliklərim olub. Ancaq mən gəncləri çox istəyirəm. Bu xasiyyət mənə atamdan keçib. Onun tələbələri ilə davranışını görmüşəm, ondan öyrənmişəm. Düzdür, anam da xeyirxah insan idi. Ondan da çox şeylər mənimsəmişəm. Anamın adı çəkiləndə həmişə kədərlənirəm. Allah ona rəhmət eləsin! İnsan həyatında genetikanın rolu çox vacibdir.
– Tarkovskinin anası dünyasını dəyişəndə gündəliyinə yazır ki, məni hamıdan çox istəyən insan bu dünyadan getdi…
– Ana bizim bu dünya ilə əlaqəmizdir. Yəni bizi bu dünya ilə bağlayan yeganə şəxs anadır. Hətta mən bir dəfə ekstrasenslərlə bağlı film çəkmək istəyirdim. Onda baxırdım, maraqlanırdım. Görürdüm ki, bizim ətrafımız haqqında informasiya almaq istəyəndə onlar həmişə birinci ananın adını soruşurlar.
– Elçin müəllim, taleyinin yönünü dəyişən qəhrəmanlara münasibətiniz maraqlıdır. Sadə həyat sürən insan birdən qəhrəmana çevrilir və taleyinə özü təsir edir. Qanunauyğunluğun dəyişməsi isə çox vaxt uğurlu həyat vəd etmir. Misalçün, Milli Qəhrəmanımız Vəzir Orucov Rusiyada yaşayırdı, hər şeyini atıb Qarabağa gəlməsəydi, sağ qala bilərdi. Amma gəldi, həyatını itirdi, qəhrəmana çevrildi…
– Allah ona rəhmət eləsin. O, böyük adam idi. Vəzirin ovuclarına baxsaydılar, görərdilər ki, taleyi orada yazılıb. Yəni qəhrəmana çevrilməyi, şəhid olmağı ounun alın yazısı olub. Vəzir artıq buraya gələndə şəhid olmaq üçün gəlmişdi. Bəzən bir adamın sağlığı heç bir iş görmür, adam da var ki, ölümü ilə milyonları ayağa qaldırır. Polad Həşimov kimi. Allah da deyir ki, sən öləcəksən, amma ölümünlə böyüyəcəksən. Böyük adamlar seçilmiş adamlardır. Yəni taleyimiz də bizimlə birgə doğulur.
– Orhan Pamuk romanlarını yazmazdan əvvəl sadə insanlarla, kəndlilərlə, torpaq adamları ilə söhbət etməyi, ünsiyyətdə olmağı sevdiyini deyirdi. Sizcə, sadə adamlar hansı həqiqətləri bilirlər və yaxud hiss edirlər?
– Onlar heç nə bilmirlər. Onlar təmiz ruhdurlar. Tarkovski də deyirdi ki, kənddə yaşayan qarı Allaha tam qəlbi ilə yaxındır. Və bu yaxınlıq üçün o, ağıl işlətmir, qəlbi ilə hərəkət edir.
– Tolstoyun “Sergi ata” əsərində də buna bənzər məqam var. Hər cür imkanları olan qəhrəman ağır günah işləyəndən sonra kəndə gedib orada yaşayan sadə qohumu ilə ünsiyyət qurur, ona “mənə həyatı öyrət” deyir…
– Hə, eyni məsələdir. Allah onun yanına inancı ilə gedən insanları sevir. Tanrı bəzən insanları sınamaq üçün çox ağır imtahana çəkir. Həmin sınaqdan çox vaxt meydana şəxsiyyət çıxır. Fransız, rus ədəbiyyatında belə məqamları əks etdirən əsərlər çoxdur. Katorqada olan dustaqlar Tolstoya məktublar yazırmışlar, bildirirmişlər ki, onun əsərlərini oxuyandan sonra dəyişiblər. Hətta katorqadan çıxandan sonra gəlib onu axtarıb tapıblar. Bu adamlar cinayət işləyiblər, adam öldürüblər, amma sonradan dəyişiblər. Tolstoy, Hüqo kimi adamların gördükləri böyük iş budur. Onların bir məktubu, bir sözü ilə adamların həyatı dəyişə bilir.
– Sizinlə rəqabəti paxıllığa çevirənlər olub?
– Bizim çox yaxşı sənədli filmlərimiz olub. Əlimi ürəyimin üstünə qoyub deyə bilərəm ki, AzTv-də işlədiyimiz vaxtlar Rafiq Həşimovla çox yaxşı filmlər çəkmişik. Qəpik-quruşla film çəkib festivallara gedirdik. O vaxt üçün bu yüksək hadisəydi. İki uşaq əl-ələ verib elə filmlər çəkirdik. Ona görə mən indi kinoya başlayan gəncləri yaxşı başa düşürəm, onlara kömək olmağa çalışıram. Çünki özüm peraşki yeyə-yeyə film çəkmişəm. Amma o vaxt bizə gələn məktubları gizlədirdilər. Almaniyadan bizə dəvət gəlmişdi, səfərə iki gün qalmış məktubu mənə verirdilər. Qəsdən gizlədirdilər ki, Elçin festivala getməsin. Mən viza almalı, hazırlaşmalıyam axı. İki günə bunu necə etmək olar?
– Kim idi?
– Adını çəkmək istəmirəm. Dünyasını dəyişib. Yəni paxıllıq edənlər də çox olub. Mən özüm də təəccüblənirəm ki, adamlar bir-birlərindən nə istəyirlər? Adamlar var ki, səndən, məndən və digərindən çox istedadlıdırlar. Amma dünya dağılsa da, o, mənim çəkdiyimi çəkə bilməyəcək. Nə də mən onun çəkdiyini çəkə bilmərəm. Çünki biz ağlımız, ruhumuz, rəngimiz, keçmiş həyatımızla bir-birimizdən fərqləndiyimiz kimi, gördüyümüz işlərlə, çəkdiyimiz filmlərlə də fərqlənirik. Ola bilər ki, mən kimdənsə maraqlı düşünüm. Amma bu o demək deyil ki, qarşıdakı adam mənim başımı kəsməlidir. Sən başqası kimi yaza, film çəkə bilmirsənsə, onu öldürməlisən?
– Bizdə niyəsə kiminsə əsəri, filmi, tamaşası haqqında tənqidi yazı yazanda həmin yazı da, tənqidçi də pis hesab olunur. Sizcə, tənqidi yazını pis yazı hesab etmək olar?
– Yox. Ancaq tənqid başqadır. Bizimkilər təhqir edirlər. Hüseyn Seyidzadə yaxşı tənqidçi idi. Onun yaxşı bir sözü vardı. Deyirdi, yazı yazanda vəhşi olmayın. Belə şeyləri danışmağı sevmirəm, amma bizim indiki kino yazarlarını oxuyuram, görürəm ki, nə qədər haqsızlıq edirlər. Çünki mən də bu sahənin içərisindəyəm və ətrafda baş verənlərdən xəbərdaram. Mən görmədim ki, bu adamlar bir dəfə də mədəniyyət nazirinin haqqında yazı yazsınlar. Allah istedadı insana verir və yoxlayır ki, adam onu necə istifadə edəcək. Pis işlərə xərclənən istedad gec-tez yox olur.
– Tarkovskinin bütün filmlərində su var. Yağış, bulaq, göl və digər formalarda. Amma o bunu simvol kimi qəbul etmirdi. Sizin filmlərinizdə də simvollar var…
– Tarkovski heç vaxt simvol sözünü işlətmirdi. O, obraz sözünü işlədirdi. Obraz daha geniş anlam daşıyır. Hansısa fikrin, düşüncənin obrazı başqadır. Misalçün, lampanın pəncərədə yanması obrazdır. Lampa gəlin, ev, ocaq və s. deməkdir.
– “Nabat” filminizdə də lampa, yəni obraz var.
– Bəli, Nabat filmdə obrazdır. Bu söz ərəb dilində təbiət, nəbatət deməkdir. Yəni filmdə Nabat dünyanın anası kimi qoyulmuşdu. Bizim filmimizi qəbul edən ölkələr arasında italyanlar çox həsass yanaşmışdılar. Onlar zalda elə hönkürtü ilə ağlayırdılar ki, mən özüm dəhşətə gəlirdim. Almanlar, yaponlar da çox müsbət qəbul etmişdilər.
– Yapon mədəniyyətinin izləri hiss olunur “Nabat” filmində…
– Hə, mən Kurosavanı, Odzunu çox sevirəm. Tokioda olanda, onların hər ikisinin qəbrini tapmışdım. Orada Kurosavanın nəvəsi ilə görüşdüm. O, eynilə babasının cavanlığına oxşayırdı. Ona bunu deyəndə, dedi, hə, mən babamın paltarlarını geyinirəm. Kurosavanın qəbrinə getmək üçün bir saat yol qət etməliydik. Onun məzarı evlərin arasında balaca bir məzar idi. Ancaq mən dedim ki, məsafə nə qədər olur-olsun, gedəcəm.
– Nə hisslər keçirdiniz orada?
– Hər iki rejissorun məzarında onları hiss elədim. Misalçün, biz Rafiqlə Azad Mirzəcanzadənin qəbrinə gedəndə də mənim içimdən bir titrəmə keçir.
– Tarkovskinin qəbrini görməmisiniz?
– Yox. Fransada olmuşam, amma həmin vaxt çəkilişlərim vardı, çıxa bilmədim. Rahat bir zamanda mütləq gedəcəm. Aydın məsələdir ki, orada onun paltarı basıdırılıb. Bədən də geyim kimi bir şeydir. O məzarda Tarkovski yoxdur. Amma orada ona olan sevgi, enerji cəmləşib. Həm də oranı ziyarət ustada hörmət əlaməti olaraq salam vermək, təzim etmək kimidir. Ustad, müəllim hər zaman tələbələrin ruhunda yaşayır. Belə sənətkarlar kimlərə ki müəllimlik edirsə, onlarla da yaşamağa davam edir. Bir də sən kimisə özünə müəllim götürürsənsə, o qoymur səhv yol gedəsən. Mayak rolunu oynayır.
Mənim üçün belə adam atamdır. Bilirəm ki, o heç vaxt rüşvət almayıb. Onun üçün belə şeylər faciəyə bərabər idi. Bilirəm ki, tələbələri, onu tanıyanlar atamı çox seviblər. Onun tələbələri arasında vəzifəli insanlar da çox olub. Onlarla görüşəndə belə, deməmişəm ki, filan adamın oğluyam. Atam da deyib ki, demə, işin çətinə düşsə, mənim oğlum olduğunu deyərsən. Bir dəfə bizim işimizə mane olan belə bir adam vardı. Mən bilirdim ki, o, atamın tələbəsi olub, amma heç nə demirdim. Sonra ona bunu deyəndə o, çox pərt və peşman oldu. Niyəsə həmin məqamda istədim, həmin adamı incidim.
– Qarabağ sizin üçün həssas mövzudur.
– Xocalı hadisələri, orada insanların başına gətirilən hadisələri düşünəndə, mən uşaq kimi ağlaya bilərəm. Bu mövzu mənim üçün çox ağırdır (kövrəlir). Bu mövzu ortaya gələndə gücsüzlüyümü hiss etmişəm. Mənə çox deyiblər ki, Xocalı haqqında film çək, imtina etmişəm. Əsəbdən ürəyim dayana bilər.
– Zvyagintsevin bir master-klassının tərcüməsini oxumuşdum. Prodüsserlərə dövlət tərəfindən müəyyən şərtlər qoyulur. Misalçün, rus insanının çox içki içməsini filmdə göstərməmək kimi. Bu cür şərtlər konyunkturaya aparıb çıxarır?
– Əslində, konyunkturadır da. Rusun bir obrazı var, rejissorlar da yapışırlar o obrazdan. Tarkovski kimi çəkirdi? O, tamam başqa şeylər çəkirdi axı.
– Amma Zvyagintsev deyir ki, əgər mən bununla mənəvi, vicdani cəhətdən barışmışamsa və dramaturgiyanı bu kimi məsələlər təşkil edirsə, bunu etməliyəm. Mən rahatamsa, onlar da rahat olsunlar.
– Mən bu barədə onunla razıyam. Zvyagintsevlə mənim çox yaxşı münasibətim var. Bir dəfə festivalda rastlaşmışıq, ondan sonra yaxşı münasibətimiz yaranıb.
– Necə adamdır?
– Çox qapalıdır. Hər adamı yaxınına buraxmır.
– Siz də qapalısınız.
– Yox. Mən heç nədən xəbərsiz adamlarla danışanda onları heç vaxt ətrafıma buraxmıram. Çünki enerjimi elə adamlara həsr etmək istəmərəm. Onlara baxıb sadəcə gülümsəyirəm ki, çıxıb getsinlər. Amma energetik dalğam tutan adamlarla söhbətə hazır oluram. Hərdən mənə elə gəlir ki, hər şeyi yazmaq olmaz, müəyyən kitabları da hər adama oxumağa vermək olmaz.
Bir kitab oxuyan adamlar da təhlükəlidirlər. Adam var, ancaq bir kitab oxuyur, o da Quran. Bu hal çox təhlükəlidir. O adam Qurandan başqa heç nə bilmir. Axı mən bilirəm ki, Quranda on bir, on iki elmin əsasları var. Bəzi şeyləri bilmədən Qurana yaxınlaşmaq olmaz axı. Bəzən baxıram ki, mən nədən danışıramsa, qarşımdakı adam mənə oxuduğu bir kitabdan cavab verir. Ona görə hər adamı içəri buraxmıram. Həm də çox olub ki, buraxmışam, sonra isə nəticə yaxşı olmayıb. Amma səndən öyrənmək, səni eşitmək istəyən adama gərək qapıları açasan. Açmasan, günahdır.
Ancaq Zvyagintsevdə hiss etdim ki, çox qapalıdır. Bu da onun uşaqlıq travmaları ilə bağlıdır. Bir də mən hiss etdim ki, o, pulu çox sevir. Onun bu xüsusiyyətini sevmədim. Biz davamlı e-mail vasitəsi ilə əlaqə saxlayırıq. Nə zaman mesaj yazsam, dərhal cavablandırıb. Yeni filmlərimiz çıxanda bir-birimizi təbrik etmişik. Sonuncu dəfə Türkiyədə festivalda olanda onunla problemimiz çıxdı.
– Niyə?
– Mənim üçün söz çox önəmlidir. Mənim türkiyəli dostlarım Türkiyədə keçirilən bir film festivalında Zvyagintsevi görmək istəyirdilər. Mən də ona yazdım, dedim, mənim dostlarımdır, sənin gəlməyini istəyirlər, sənin üçün mükafat və pul da ayırıblar. Sonra onun köməkçisi ilə əlaqə saxladıq. Onun proqramına uyğunlaşdırıb gün təyin etdik. Sonradan Türkiyədən mənə zəng gəldi, dedilər ki, Zvyagintsev gəlişini təxirə salıb, Adanada keçirilən kino festivalına gedib. Orada bir az artıq pul olduğundan seçimini oradan etmişdi. Mən bunu eşidəndə başımdan tüstü çıxdı. Çox pis olmuşdum. Orada da heç onu tanıyıb əhəmiyyət verməmişdilər.
– Siz ona nə isə yazdınız?
– Yox, heç nə. Çünki tərbiyəsizlik etmişdi. Əminəm ki, orada ona əhəmiyyət verilməyəndə o, məni xatırlayıb. Mənə ona nəsə yazsaydım, mənim incikliyimi və öz hərəkətinin pisliyini başa düşməzdi. Amma yazmadığım üçün daha yaxşı başa düşəcək. Bilirəm ki, nə zaman onunla üz-üzə gəlsək, o utanacaq. Çünki biz onunla çox səmimi söhbətlər edirdik. İkimiz də eyni rejissorları, filmləri sevirdik. Bölüşəcəyimiz şeylər çox olurdu. Ancaq mən onun sinemasını sevmirəm. Özünə də demişdim ki, ilk filmin bir az xoşuma gəlib. O da inciməmişdi. Mənim isə “40-cı qapı” filmim onun xoşuna gəlmişdi.
– Filmlərini niyə sevmirsiniz?
– O mənim üçün hələ balacadır. Qəribədir, adamlar filmlərdə də hiss olunurlar. Sonuncu filmindən sonra hiss etdim ki, o, “Oskar” almaq istəyir. Bu mənim acığıma gəldi.
– İran kinosuna münasibətiniz necədir?
– Cəfər Pənahi heç xoşuma gəlmir. Heç vaxt ona böyük rejissor deyə bilmərəm. O, heç vaxt Kiarostami ola biməz. Çünki Kiarostami bir dəfə də olsun, ölkəsinin əleyhinə danışmadı. Hətta bunu ondan istəsələr belə, etmədi.
– Onun ölkədən getmək şansı da olub. Amma getməyib, deyib, mən vətənsiz ağacdan kənara düşən meyvə kimi olaram…
– Çox olub. Kiarostami, doğrudan da, zadəgan idi. Demirəm, o, varlı, kübar ailədə anadan olub. Amma öz ölkəsinə münasibətdə zadəgan idi. Mənim də bu ölkədə çox problemlərim olub.
– Getmək şansınız da olub.
– Çox olub. Amma bir dəfə olmayıb ki, ölkəmin əleyhinə davranım.
– “Nabat” filmində qadın kənddəki evlərin işığını yandırmaqla düşmənin kəndə girməsinə mane olur. Milli Qəhrəman Yusif Mirzəyev də Ağdərəni saxlamaq üçün on beş gün mübarizə aparıb. Bir maşında hər gün Ağdərənin içində on-on beş əsgərlə gəzib, ratsiya ilə yüz nəfərlik yemək, siqaret istəyirmiş. Məlumatınız vardı?
– Bu barədə bilməmişəm. İndi sizdən eşidirəm. “Nabat”da qadın qəhrəmanlıq etmək istəmir. Onun yaşadıqları sırf insani hissdir. Çünki Nabat o kənddə böyüyüb, evi, ocağı orada olub. O, evini həmişə işıqlı görüb. Ona görə də hər dəfə şər qarışanda işığını yandırmalı olduğunu hiss edir. Mənim yadıma gəlir ki, uşaq vaxtı kəndə gedəndə, nənəmgilin qonşuluğundakı yarıuçuq bir ev həmişə diqqətimi cəlb edirdi. Evdə vaxtilə Lalə adlı qadın yaşamışdı. Nənəm çox simvolik danışırdı. Bir dəfə həmin evə baxıb dedi ki, bala, o evin işığı çoxdan sönüb. Mən uşaq idim deyə soruşurdum ki, ay nənə, işığın məftillərini kimsə qırıb? Deyirdi, yox, ay bala, adamsız ev xaraba kimidir. O evdə heç kim yaşamadığı üçün ev sanki ölmüşdü.
– Hiss olunur ki, uşaqlıq illərinin sizin də həyatınızda çox böyük rolu var.
– Elədir. Mənim indiki bütün yaradıcı qaynağımın əsası uşaqlığımdan gəlir. Həmişə çalışırdım ki, uşaqlarım da kəndə getsinlər. Onlara deyirdim ki, ayaqqabılarınızı çıxarıb ayaqyalın gəzin. Özüm də uşaq olanda çox istəyirdim ki, kənd uşaqlarına oxşayım. Onlar nə geyinirdilərsə, mən də istəyirdim, elə geyinim. Onlar kimi qənd-çörək yeyirdim (gülür). Sizə bir söz deyim. Bu milləti saxlayan, diri tutan bu millətin qadınıdır. Bu birmənalı şəkildə belədir. Bütün ötürücü, yaddaş funksiyasını yerinə yetirən qadınlardır. Bu ölkənin qadını olmasa, heç nə alınmazdı. Bu ölkədə ən güclü qadındır. Buna əminəm.
Mənim nənəm ensiklopediya idi. Halbuki, iki-üç sinif oxumuşdu. Atam dünyaya gələn kimi babam müharibəyə getmişdi. Amma o qadın nə qədər nağıl, dastan bilirdi, təsəvvür edə bilməzsiniz. Yadıma gəlir ki, yayda nənəm, mən və bacım eyvanda yatırdıq. Biz göydəki ulduzlara baxırdıq, nənəm də bizə nağıl danışırdı. İndi hərdən o günləri xatırlayıram, deyirəm, ilahi, görəsən, o günləri necə geri qaytarmaq olar? Bəzən nənəmin böyrü ağrıyırdı, bacım tərəfə çevrilirdi. Mən onun belinə toxunurdum, deyirdim, mənə bax. Sonra bacım deyirdi, nənə, üzünü mənə çevir. Mən nağılları çox sevirdim. Düşünürəm ki, bu sənəti sevməyimdə nağılların çox böyük rolu oldu. Kitabxanalarda nağıl kitabları, dastanalr qalmamışdı. Hamısını almışdım. Mən uzun müddət nağıllara inandım (gülür).
– Bəlkə də, nənəniz yorulanda, nağılların çoxunu uydururmuş…
– Hə, danışırdı, danışırdı, sonra biz ona deyirdik ki, nənə, axı belə nağıl yoxdur. Sonralar mən özüm də uşaqlarıma nağıl danışanda həmişə improvizələr edirdim. Evimizdə kukla teatrımız da vardı. Anaları onlara nağıl oxuyur, mən də kuklalarla tətbiq edirdim. Çünki sonradan gördüm ki, onlar nağıl mərhələsini keçiblər. Artıq nağılların vizuallığını istəyirlər.
– Sonralar incəsənət sahəsinə meyillənmədilər?
– İstəmədim, mənim peşəm üzrə getsinlər. Uşaqlarımın ikisinə də dedim ki, bu sahədə atanız var, bəsdir. Xahiş edirəm, başqa peşə seçin.
– “Nabat” filmində vizuallığa, bər-bəzəyə çox üstünlük verdiyinizdən filmin əsas ideyasının alınmaması, itdiyi barədə fikir səsləndirənlər də var. Nə dərəcədə razısınız?
– O filmdə bəzək yox idi. Əgər “Nabat”ın ayrı-ayrı rakurslardan çəkilməsini deyirlərsə, onda izah verim. Bu, sinemadır. Misalçün, biz rəssama deyə bilmərik ki, sən bu rəsmi niyə filan rakursdan çəkmisən. Hər bir müəllifin yanaşma tərzi var. Filmdə 40-cı dəqiqədən sonra qadın ümumiyyətlə danışmır. Rejissorun bu yanaşmasını başa düşmək olar, bəs tamaşaçını bu sükutdan sonra nə ilə saxlamaq olar? Filmin ritmi olmalıdır. Görüntü də böyük ritm yükü daşıyır. Sinemanın birinci ifadə vasitəsi görüntüdür. Tarkovski deyirdi ki, ssenari ədəbi mətnlərin, ədəbiyyatın xarabalığı üzərində qurulur.
Sinemada ədəbiyyatı, nə qədər bacarırsan, öldürməlisən. Bundan sonra sinema yaranır, doğulur. Tamaşaçıya ədəbiyyat lazım olsa, kitab oxuyar. Ona sinema lazımdır. “Nabat” filmində də mənim üçün ən maraqlı olan sükutun ritmi idi. Bir saat on beş dəqiqə filmdəki adamlar danışmır, amma tamaşaçılar oturub bu filmə baxırlar. Festivallarda filmin seyri zamanı ən çox zövq aldığım məqam filmin bitməsi, ekranın qaralmasıdır. O zaman adamlar bilmirlər, nə etsinlər, əl çalsınlar, yoxsa sussunlar. Film hamını alıb aparır, adamlar yaxşı mənada özlərindən gedirlər. Almanlar çox gözəl yazmışdılar “Nabat” filmi haqqında. Mən hətta oxuyanda utanırdım. Bilgə Ceylanı, onun “Kış uykusu” filmini çox aşağılamışdılar. Bir alman filmə baxandan sonra mənə demişdi ki, filmə baxarkən mənim ürəyimin ritmi dəyişdi. Qəribədir ki, mən də çəkiliş heyətinə demişdim ki, uşaqlar, tamaşaçı bu filmə baxanda ürəyinin ritmi dəyişməli, filmlə eyni ritmə düşməli, döyüntüsü fərqli olmalıdır. Məhz bu məqam mənim üçün çox vacibdir.
– Bir sənət adamı üçün ən vacib olan nədir?
– Ruhu qorumaq sənət adamı üçün çox vacibdir. Komfort içərisində, villalarda yaşayıb, sonra əzab-əziyyət haqqında film çəkmək mümkün deyil. Səmimi olmur həmin filmlər. Tarkovski cəmi yeddi film çəkib, amma görün necə filmlər çəkib. Onun gündəliklərini oxuyuram, o, nə qədər mənəvi, maddi sıxıntılar çəkib. Ən böyük namərdlikdir insanı maddi sıxıntı içərisində qoymaq. İnsanın çörək yeməyə pulu olmalıdır. Tarkovski bu sınaqlardan keçib. Ona görə onun filmləri o qədər güclüdür. Bir də insan özü ilə tək qalmağı bacarmalıdır. Mən özümlə qalmaqdan heç vaxt darıxmıram. Günlərlə, saatlarla özümlə qala bilərəm.
– Vaxt olur?
– Olur. Şükür allaha, ailəm də bilir ki, mən hərdən tək qalmalı, ruhumu təmizləməliyəm.
– Yenə bayaqkı Azərbaycan qadını məsələsinə gəldik…
– Hə. Bu çox vacibdiir ki, qadın həyat yoldaşını anlasın. Onun kim olmasını, hansı işlə məşğul olduğunu bilsin. Mən tək qalanda, özüm üçün yaratdığım dairədə olanda çox düşünürəm. Oxumaq, yazmaq, çəkmək qədər yaradıcı insan üçün düşünmək də çox vacibdir. Düşüncə ilə elə yerlərə gedib çıxırsan ki, həyatın boyu oralarda gəzişə biləcəyin ağlına gəlməz. Göyərçinlərin gedib çatdığı, sonra təkrar çatmaq istədikləri yerlər kimidir bu.
– Həyatınızın və yaradıcılığınızın hansı mərhələsindəsiniz?
– Mənə öyrədiblər ki, səndən nə soruşsalar, həmişə de ki, hər şey gözəldir (gülür). Amma həqiqətdə elə deyil. Sinema ilə məmurlar məşğul olmamalıdırlar. Kino mərkəzi yaranmalıdır. Sinemaçılar bir-birlərini tanıyırlar. Onlar özlərinə bir əhatə yaratmalı, oraya bildikləri rəhbəri təyin etməlidirlər. Mənim Gürcüstanda dostlarım var. Onlar kino mərkəzi yaradıblar. Orada üç il rəhbər olan adam özü film çəkə bilməz. Əmisi oğlu, qardaşı da çəkə bilməz. Bu, çox yaxşı prinsipdir. Yəni o adam artıq məmurdur. Və məmur film çəkə bilməz. Adam övladlarından, yaxınlarından rahat olandan sonra işləri ilə məşğul ola bilir. Düşünürsən ki, Allah onları qoruyur.
Hərdən dostuma deyirəm ki, mənim üçün ən böyük sirr duadır. İslam dinində Allahla ünsiyyətə girmək üçün vasitəçiyə ehtiyac yoxdur. Ona görə dua və inanc insanda özünə inam, arxayınlıq yaradır. Güclü edir. Mən bu gücə inanıram. Heç nədən də qorxmuram. Əgər yolumun üstə bir maneə də varsa, deməli, bu da lazımdır və bunu da keçməliyəm.
Xeberal.az
